Historie - Nieuwe Groenmarkt

De Nieuwe Groenmarktbuurt:

Eeuwenlang opvang en zorg

15e eeuw

Sinte Katrijnklooster

In het Haarlem van de 15e eeuw waren grote delen van de stad onbebouwd, waardoor kloostergemeenschappen kans zagen zich in de stad te vestigen. Eind van de 15e eeuw kende Haarlem twintig kloostercomplexen. Het klooster van Sinte Katrijn (Sinte Catharina) bevond zich tussen de huidige Nieuwe Groenmarkt en de Zoetestraat. Dit klooster werd opgericht rond 1446 en heeft bestaan tot 1581. Alleen een half ondergrondse bakkerij is overgebleven, die nu fungeert als kapel en die toegankelijk is vanaf de binnenplaats van Stem in de Stad en het Wijkcentrum.

19e eeuw

de Spijskokerij van Vincentius

Na de Gouden Eeuw trad midden in de 18e eeuw een recessie in, die duurde tot ver in de 19e eeuw, met ook in Haarlem grote armoede tot gevolg. Armenzorg was een zaak van kerkelijke en bijzondere instellingen voor weldadigheid. Overal in Europa werden plaatselijke Vincentiusverenigingen opgericht. De Haarlemse Vincentiusvereniging stamt uit 1850 en richtte zich met name op het voeden en kleden van de armen. Een paar jaar later werd de Spijskokerij aan de Zoetestraat geopend; vandaaruit werden op diverse afhaalpunten in de stad jaarlijks duizenden maaltijden uitgedeeld aan de Haarlemse behoeftigen. Na de Eerste Wereldoorlog kwamen daar ca. 8.000 Belgische vluchtelingen bij. In de crisisjaren voor de Tweede Wereldoorlog werden per jaar 300.000 maaltijden verstrekt. In het magazijn van de Vincentiusvereniging in de Zoetestraat konden arme gezinnen ook terecht voor kleding, huisraad en keukengerei. Nog steeds weten mensen met een smalle beurs hier de kledingwinkel ‘Vincent’ te vinden.

Na WO II

samen eten voor sociaal contact

Na de oorlog trok de staat de armenzorg naar zich toe en kwamen er allerlei sociale voorzieningen. De Vincentiusvereniging stopte in 1953 met de voedseluitdeling in de wijken. Mensen met een laag inkomen, zoals alleenstaanden, jongeren en studenten, konden voortaan terecht in ‘Vincent’s Eethuis’ voor een goedkope maaltijd. Het eten aan lange tafels bevorderde het contact. Dit sociale eethuis werd in het begin van deze eeuw overbodig omdat er in de stad steeds meer goedkope eetvoorzieningen kwamen. Daarom nam Stem in de Stad de keukenfaciliteiten over en maakte er een gratis Eetvoorziening voor daklozen en verslaafden van. De vrijwilligers van de Antonius Gemeenschap koken wekelijks voor kwetsbare buurtgenoten, zwerfjongeren en gasten van het ernaast liggende wijkcentrum. Zo wordt vanuit deze plek al eeuwenlang en nog steeds een bijdrage geleverd aan de gemeenschapszin in de binnenstad.

Sociale Boulevard: een plek voor mensen

Stem in de stad: gemeenschap van armen

In 1995 is aan de Nieuwe Groenmarkt 10 ‘Stem in de Stad’ ontstaan: een oecumenisch initiatief van protestantse en katholieke instellingen, waaronder de Vincentiusvereniging en de Groenmarktparochie. Dit diaconaal centrum is bedoeld voor iedereen die in nood verkeert. Behalve de al genoemde Eetvoorziening kwamen er een Aanloopcentrum, spreekuur voor diaconaal werk, Straatpastoraat voor iedereen die op straat leeft en een Wereldhuis voor asielzoekers en ongedocumenteerden.

De organisatie beweegt mee met veranderingen in de samenleving, maar in de kern staan onveranderd de functies ‘gastvrijheid’, ‘gemeenschap’ en ‘geloof’ centraal. Er worden vierende en bezinnende activiteiten georganiseerd voor de eigen gemeenschap van vrijwilligers en gasten, maar ook voor alle inwoners van Haarlem. Die activiteiten vinden plaats in de Groenmarktkerk.

Groenmarktkerk: een kerk voor het volk en de straat

De H. Antonius van Paduakerk, nu Groenmarktkerk geheten, is in 1843 gebouwd door Franciscaanse broeders op de plek waar ooit de kapel van het Sinte Katrijnklooster stond. Net als de lekenzusters van Sinte Katrijn baseerden zij hun levenswijze op de overtuigingen van Franciscus van Assisi (13^e eeuw): eenvoud, sober leven en aandacht schenken aan de armen en aan de schepping. Werken aan de vrede van alledag. Dit zijn nog steeds de uitgangspunten van de huidige Groenmarktkerk, een baken midden in de ‘sociale boulevard van Haarlem’.

Het sociale engagement van de Franciscanen is nog steeds merkbaar in de vieringen en in de rol die de huidige kerk wil vervullen: een kerk te zijn van ‘kleine mensen’, die zoekend zijn in hun levensovertuiging. Dit past ook bij de aanbeveling in 1984 van de toenmalige bisschop: “Het Bisschoppelijk bestuur zou graag zien dat de Groenmarktkerk een citykerk-functie zal vervullen als kerkgemeenschap, waar velerlei bewegingen van buitenaf in verband met vrede en sociaal engagement gehoor vinden”.

De Antonius Gemeenschap: traditie leeft voort

Tot op de dag van vandaag vervullen de mensen van de Groenmarktkerk deze opdracht, daarin geholpen door de Antonius Gemeenschap. Dit is een lekenorganisatie, die met de kerk als thuisbasis de Franciscaanse waarden vertaalt in concrete activiteiten voor de armen, voor de vrede en voor de samenwerking tussen diverse geloofsrichtingen in de stad. Vrijwilligers koken voor de buurt, voor het pension met zwerfjongeren en voor gasten van het wijkcentrum. Er worden bijeenkomsten en activiteiten georganiseerd over vrede en over samen leven tussen diverse mensen.

De kerk biedt ook nog plek aan andere initiatieven: de gespreksgroep van ex-verslaafden houdt hier haar wekelijkse bijeenkomst; de columnisten van de Daklozenkrant komen er bij elkaar. Zwervers steken een kaarsje op en komen in de kerkbanken even tot rust. Zo staat de kerk midden in de samenleving en in de traditie van opvang en zorg voor de kwetsbaren.

Bronnen:

Liefdewerk in het hart van Haarlem, Krijn Kramer e.a. 2011

Meer dan steen. De Haarlemse kerken en andere gebedshuizen, vroeger en nu. Historische werkgroep Vereniging Haerlem, 2007.

Zesduizend jaar Haarlem, een geschiedenis op grond van archeologische vondsten, Anja van Zalinge, 2019.

Het groene boekje: Nieuwe Groenmarkt, Sociale boulevard en stadsoase, een Haarlems verhaal. Oktober 2020.

Met dank aan het Beeldarchief van het Noord-Hollands Archief.